यावर्षी महाराष्ट्रात सोयाबीनचे पीक शेतकऱ्यांसाठी खूप कठीण गेले. शेतकऱ्यांनी खूप मेहनत घेऊन सोयाबीनची पेरणी केली होती. त्यांना वाटले होते की पीक चांगले येईल आणि चांगले पैसे मिळतील. पण तसे झाले नाही.
थोडा वेळ सोयाबीनचे दर (किंमत) वाढले, पण ते फार दिवस टिकले नाहीत. लगेचच दर कमी झाले. त्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांचा माल विकून चांगले पैसे मिळाले नाहीत. त्यांनी जो खर्च केला आणि मेहनत घेतली, त्याच्या तुलनेत फारसा फायदा झाला नाही. त्यामुळे त्यांना पैशांची अडचण झाली.
गंगाखेड नावाच्या बाजारात सोयाबीनला चांगला दर मिळाला. कारण तिथे आलेले सोयाबीन चांगल्या प्रकारचे होते. त्यामुळे व्यापाऱ्यांनी चांगले पैसे दिले. धुळे आणि सोलापूर बाजारात दर ₹4200 ते ₹4315 प्रति क्विंटल होते. पण काही बाजारांमध्ये दर खूप कमी होते. उदा. अमरावतीमध्ये दर ₹4050 ते ₹4210 होते. काही ठिकाणी फक्त ₹2700 दर मिळाले. हे दर सोयाबीनची गुणवत्ता आणि बाजारात मागणी किती आहे यावर अवलंबून होते.
जगातील इतर देशांमध्ये – जसे की अमेरिका आणि ब्राझील – इथे सोयाबीनचे उत्पादन खूप झाले. त्यामुळे भारतात सोयाबीनची किंमत कमी झाली. आपल्याकडे सोयाबीन तेलाची मागणी जास्त आहे, पण उत्पादन कमी आहे. त्यामुळेही दर कमी झाले आणि शेतकऱ्यांचे नुकसान झाले.
पावसामुळेही शेतकऱ्यांना अडचण झाली. वेळेवर पाऊस न आल्यामुळे पीक खराब झाले आणि उत्पादन कमी झाले. याचा थेट परिणाम बाजारात मिळणाऱ्या किमतीवर झाला. शेतकऱ्यांना सरकारने दिलेले हमीभाव (MSP) वेळेवर मिळाले नाहीत. त्यामुळे त्यांना आर्थिक अडचणी आल्या.
जेव्हा दर खूप कमी मिळतो, तेव्हा शेतकऱ्यांचा खर्चही परत मिळत नाही. त्यामुळे त्यांना कर्ज घ्यावे लागते. ही परिस्थिती खूप कठीण असते. इतकी मेहनत करूनसुद्धा योग्य पैसे मिळत नाहीत. त्यामुळे ते कर्जात अडकतात.
हे सगळं होत असताना शेतकऱ्यांवर मानसिक ताणही येतो. कमी दरांमुळे त्यांचा आत्मविश्वास कमी होतो. त्यांना पुढच्या हंगामासाठी निर्णय घेणे अवघड जाते. दर कधी वाढतील आणि कधी कमी होतील हे समजत नाही. त्यामुळे त्यांना चिंता वाटते.
शेतकऱ्यांसाठी सरकारने मदत करणे खूप गरजेचे आहे. उदाहरणार्थ, MSP योजना योग्य पद्धतीने लागू करावी. म्हणजे शेतकऱ्यांना चांगले दर मिळतील. तसेच, शेतकऱ्यांकडून थेट माल खरेदी करणे सुरू करावे. बाजार समित्यांनीही शेतकऱ्यांना मदत करावी.
शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन आपला माल विकला, तर त्यांना जास्त फायदा होईल. सोयाबीनपासून दही, चीज यासारखी उत्पादने बनवली, तर त्याची किंमत वाढू शकते.
सध्या सोयाबीनचे दर कमी आहेत. पण पुढे जास्त दर मिळू शकतील, अशी आशा आहे. यासाठी शेतकरी आणि सरकार दोघांनीही एकत्र काम करणे आवश्यक आहे. सरकारने शेतकऱ्यांना योग्य मार्गदर्शन दिले, तर बाजारातही फरक पडू शकतो. शेतकऱ्यांनीही चांगले उत्पादन घेण्यासाठी मेहनत घ्यावी. सरकार आणि शेतकरी दोघांनी एकत्र ठोस पावले उचलली, तर परिस्थिती नक्कीच सुधारेल.